Poniższe mapy zawierają informacje o ludach zamieszkujących wschodnią i środkową część Europy na podstawie starożytnych zapisów i badań archeologicznych, bez własnych interpretacji.
Skytowie i Sarmaci VII w. p.n.e. – I w. n.e.
Uwaga! Na kolejnych mapach pokazują się nazwy nowych ludów, co nie oznacza, że w tych okresach zostały te tereny zasiedlone. Ciągłość osadnictwa i kultur potwierdzają badania archeologiczne, a jedynie historyczne źródła pisane wprowadzają ich nazwy.
W legendzie skytyjskiej podawanej przez Herodota występuje trzech braci synów Targitaosa: Lipoksais, Arpoksais i najmłodszy Kolaksais . Ostatniemu udało się zawładnąć złotem, które spadło z nieba w postaci pługa, jarzma, toporu i czary i otrzymał od braci całe królestwo. Lipoksais dał początek plemieniu Auchatów , Arpoksais plemionom Katiarów i Traspiów a Kalaksais Paralatom, czyli Skytom królewskim. Wszyscy zaś noszą nazwę Skołotów. Ponownie pojawia się motyw genetyczny w powstawaniu plemion.
Skytowie stworzyli ogromne imperium w Europie i Azji. Ich środowiskiem były otwarte przestrzenie takie jak stepy. Ocieplenie klimatu i większa wilgotność w okresie 1400-600 lat pne były sprzyjające dla ludów stepowych. To był ważny czynnik w sukcesie Skytów. Ich obecność w Europie zapewne jest wcześniejsza niż VIII wiek pne.
W skład ich państwa prawdopodobnie nie weszły tereny na wschód od Bugu i na północ od Prypeci, środkowego Dniepru, Donu i Wołgi.
Wiek VI i V p.n.e. to lata świetności państwa skytyjskiego. Herodot część Skytów nazywa oraczami, a innych rolnikami (może chodzi o pasterzy). Byli też koczownicy no i królewscy. Sadzę, że ci oracze i rolnicy to byli tubylcy, a więc między innymi I2 oraz R1a z okresu wcześniejszych migracji. Pamiętajmy, że wśród przybyłych Skytów uznawanych oficjalnie jako lud irański była haplogrupa R1a, ale nie znamy w jakim procencie, a jej etnos był już zmieniony. Nie wiemy także ile bylo Skytów irańskich wśród ludów państwa skytyjskiego. Nazwanie różnych plemion skytyjskimi było uproszczeniem, ale to wynik nazwania państwa Scytia przez Greków. Poza tym Herodot nazwał ich od pewnych cech, a nie jak sami siebie nazywali. Skytowie i Sarmaci wywodzili się z tego samego pnia – Sarmaci byli prawdopodobnie jednym z plemion skytyjskich.
Pliniusz Starszy pisze: nazwa „Scytowie” przeszła całkowicie (zmieniła się) na Sarmatów i Germanów. Starą nazwę zachowali jedynie ci, którzy będąc najbardziej oddalonymi częściami tych ludów – żyją niemal nieznani reszcie ludzkości. Germanie w tym tekście to nie są Niemcy tylko plemiona zamieszkujące obszar geograficzny Germanii.
Na uwagę zasługują Neurowie zwani też Nurami. Nazwa związana z wodą (nurt, nurkować, nazwy rzek : Nurzec, Ner, Narew), bo żyli w bagnistych terenach. Scyci oracze i Neurowie to może być ten sam lud. Ponieważ Herodot, umiejscawiający Neurów w dorzeczu Prypeci, Bohu i Dniestru, pisze że przybyli tam ze swoich dawniejszych siedzib, mogliby oni być zatem ludnością łużycką, która wywędrowała na wschód. Niezależnie od tego skąd była migracja i czy w ogóle była, to Skytowie oracze i Neurowie byli w strefie wpływów Kultury Łużyckiej.
Z odłamu kultury łużyckiej powstaje kultura pomorska około 600 lat p.n.e. rozprzestrzeniając się na prawie cały obszar dzisiejszej Polski. Możliwe są związki z ludem Wenetów/Wenedów, który był prasłowiańskim, lokowanym na północ od Skytii. W okresie kultury łużyckiej i pomorskiej obszar na zachód od Bugu nie został nazwany i nie są wymienione nazwy plemion w dokumentach pisanych z tamtych czy niewiele późniejszych czasów. Najbliższe plemiona to Neurowie i Agatyrsowie.
Najazdy Skytów doprowadziły do załamania się rozwoju grupy śląskiej kultury łużyckiej, wcześniej zresztą uległej silnym wpływom halsztackim. Z kolei grupa tarnobrzeska kultury łużyckiej nie nosi znamion zniszczenia, możliwe że było przymierze ze Scytami. Niemniej obszar obecnej Polski nie wszedł w strefę kultury i panowania Skytów. Prawdopodobny był układ trójstronny Skytów, Greków i Wenedów dający stabilność polityczną na szlakach handlowych. Skytom nie udało się opanować szlaków bursztynowych wzdłuż Odry i Wisły. Być może już wówczas powstała linia grodów obronnych nazwanych później Grodami Czerwińskimi, do ochrony przed wschodnimi najazdami na plemiona lub państwo między Bugiem a Łabą.
Obecność skytyjska na ternie Polski może oznaczać wyminę handlową lub wyprawy rabunkowe. Tak przynajmniej wszyscy uważali, do momentu odkrycia grodziska Scytów na Podkarpaciu. Nagle okazuje się, że najdalej wysuniętą na zachód osadą Scytów jest Chotyniec. Owalne założenie o powierzchni ponad 40 ha posiada wał o wysokości od 3 do 3,5 m i szerokości od 30 do 40 m. Stanowisko jest najprawdopodobniej centrum osadniczym, które związane było ze scytyjskim kręgiem kulturowym – mogli to być Nurowie. Istnienie opisywanej aglomeracji wprowadza zmiany w podręcznikach historii. Okazuje się, że na terenie południowo-wschodniej Polski ceramika toczona na kole najwyraźniej pojawiła się za pośrednictwem Scytów, którzy przenieśli tę wiedzę z kolonii greckich, a nie Celtów jak dotąd uważano. Istnienie takiej warowni oznacza, że na terenie obecnej Polski było silne państwo mogące zagrozić potędze scytyjskiej.
Okres Cesarstwa Rzymskiego (zachodniego) do upadku w roku 476 n.e.
I-II wiek n.e.
Północna granica Cesarstwa Rzymskiego oparta o górny i środkowy Dunaj stanowiła maksymalny zasięg wpływów rzymskich w tym rejonie. Organizacje państwowe i plemienne na północ od Dunaju były zbyt mocne dla legionów rzymskich. W latach 162-185 n.e. trwają wojny markomańskie, ale nie zmieniły one granic. W dolnym biegu Dunaju legiony rzymskie w latach 101-106 n.e. zajmują Dację, skąd wycofują się w 271 roku. Rzymianie nazywają Skytów Sarmatami i wprowadzają podział geograficzny Wschodniej i Centralnej Europy na Germanię (od Renu do Wisły) i Sarmację na wschód od Wisły. W ramach obu tych obszarów zamieszkiwały plemiona o różniących się etnosach. Nazwę Germania przywłaszczyli sobie Niemcy budując na tym swój etnos i własną wersje historii. Napisano dziesiątki prac na temat plemion germańskich i trwa spór, które z nich były słowiańskie, a które „germańskie”. W tych tekstach pojawiają się germańscy Goci i Wandalowie, którzy mieli podobno przybyć ze Skandynawii. Wymiana ludności w basenie obecnego Morza Bałtyckiego miała miejsce, bowiem potwierdzają to badania genetyczne i archeologiczne. Tym niemniej nowo przybyli raczej wtapiali się w lokalny etnos. Nazwy plemion z biegiem czasu niekoniecznie oznaczały dominujący etnos czy plemię, a jedynie organizacje plemienną lub związek plemion oparty na wspólnym przywódcy i armii. W późniejszym okresie często językiem urzędowym w takiej organizacji stawała się łacina. Wydaje się także, że istotą tych migrujących organizacji plemiennych nie było tworzenie państw terytorialnych we współczesnym rozumieniu. Plemiona dzieliły się i część ruszała na nowe tereny. Tak jak na przykład niektórzy Jazygowie znad Dniepru zasiedlili obszar pomiędzy środkowym Dunajem a Cisą.
Następuje ciągły ludności z północy do Dacji i Panonii. Są to Sarmaci Roksolanie i Jazygowie. Z obszaru południowej Polski rozpoczyna się zwiększanie wpływów Wandalów w kierunku południowo-wschodnim.
III wiek
Goci i Gepidowie z terenu północnej Polski wzdłuż Wisły, Bugu i Dniepru docierają do wybrzeża Morza Czarnego na zachód od Dniepru (Ostrogoci) oraz na wschód od niego do Dacji (Wizygoci i Gepidowie). Oficjalnie przyjmuje się, że byli to Skandynawowie, ale nie ma potwierdzenia, aby dominowała u nich haplogrupa I1. Wygląda raczej na R1a przyjmując podobny skład genetyczny jak dla Wandalów. Ostrogoci nad Morzem Czarnym to związek plemion Słowiańskich, Alanów i Sarmatów. Z kolei Królestwo Wizygotów w Dacji to także ludność miejscowa: Dakowie, Sarmaci i Roksolanie. Wizygoci są w konflikcie z Cesarstwem Rzymskim i organizują wypady za Dunaj. W stepie pontyjskim pojawiają się plemiona Alanów i Hunów o niejasnym rodowodzie.
IV wiek
Ten okres to najazdy Hunów i ucieczka części Gotów za Dunaj. Wandalowie obecni już wtedy w Karpatach także migrują na zachód w obawie przed Hunami. Jako organizacje wojskowe mogli podjąć walkę z Hunami, ale byli za słabi. Pozostało spakować się wraz z rodzinami i uciekać. Ciekawe dlaczego nie było takiej migracji plemion sarmackich. Wizygoci rozpoczynają migracje trwającą dwa pokolenia ( lata 378-418) z Dacji i kończą ja na Półwyspie Iberyjskim. po drodze łupiąc wiele miejsc w tym Rzym.
V wiek
Panowanie Hunów na obszarze Panonii i Dacji. Wyparci z tych rejonów Goci najeżdżają Cesarstwo zachodnio-rzymskie doprowadzając do jego upadku. Wandalowie z Panonii także ruszają na zachód zabierając po drodze część Alanów, Słewów i Burgundów.
W tym okresie Wenedowie, Sklawinowie i Antowie są jednoznacznie identyfikowani jako Słowianie. Rozpoczyna się ich migracja na Bałkany. Tu już nie ma wątpliwości , że część tych ludów to haplogrupa dynarska, obecnie występująca w Rumunii, Węgrzech, Bułgarii i Grecji.
Wandalowie – migracja do Afryki
Założyli królestwo w Kartaginie obejmujące także Sycylię, Sardynię i Korsykę. Sardynia jest najlepszym miejscem do poszukiwania śladów ich DNA, ponieważ z jednej strony jest to najlepiej zbadany region Włoch, a z drugiej strony nie osiadły tam żadne inne ludy „germańskie” (z wyjątkiem bardzo krótkiego panowania gockiego).
Wandalowie – badania YDNA
Na podstawie szczegółowego badania chromosomów YDNA grupy 1200 Sardyńczyków Francalacci i współpracownicy (2013), stwierdzili, że Wandalowie posiadali:
- 35%-R1a (R1a-Z282 w tym część Z280 +; R1a-M458/L1029 +)
- 29%-I2a2a (L699 + i CTS616 +)
- 24%-R1b (R1b-U106/Z381 + , R1b-L21/DF13> L513 + , R1b-DF27/Z196> Z209 +)
- 6%-I2a1b (M423 +)
- 6%-I1 (I1a3a2/L1237 +)
Oficjalnie podaje się, że Wandalowie przybyli ze terenów obecnej Szwecji lub obecnych Niemiec. Prawdopodobną przyczyną podwyższonego słowiańskiego R1a i obecności wschodnioeuropejskiego I2-M423 jest to, że przebywali na terenie obecnej Polski przed migracją do Cesarstwa Rzymskiego. Podobnie Goci, jak i Longobardowie wywodzili się z południowej Szwecji. Jednak ich droga migracji znacznie się różniła. Gotci poszli dalej aż do Morza Czarnego, gdzie z pewnością mieszali się z lokalną ludnością, a następnie przenieśli się na Bałkany w połowie III wieku, gdzie pozostali aż do V wieku. Biorąc pod uwagę wysoki odsetek R1a stwierdzony w genach wandlaskich na Sardynii, należy sądzić, że ponad połowa linii gockich była protosłowiańska (R1a i I2a1b) przed osiągnięciem Bałkanów. W tamtych czasach powszechną praktyką plemion wschodnioeuropejskich było zbieganie się i utrzymywanie nazwy dominującego plemienia. Mniej więcej w tym samym okresie Hunowie byli również mieszanką kilku grup etnicznych zebranych razem pod przywództwem Hunów.
Jest to dobry krok w kierunku prawdy zmieniającej plemiona nordyckich Wandali, Gotów w stronę trzonu słowiańskiego. W tym składzie genetycznym możemy zidentyfikować Słowian Zachodnich (Słewian/Suewów) i Wschodnich (Sklawenów) oraz bardzo znaczący jakiś etnos R1b + I2a2a, być może Burgundów, którzy dołączyli do Wandalów. Haplogrupa I2a2a obecna między Renem a Wisłą stanowiła także część etnosu zachodnich Słowian. Z kolei I2a1b dynarska jest częścią etnosu wschodnich Słowian. Haplogrupa Nordycka I1 jest w składzie Wandalów lub Burgundów marginalna. Nieprawdopodobne aby mogła być dominująca kulturowo i językowo. Jeśli nawet wywodziła się ze Skandynawii to w okresie kilkuset lat pobytu poza nią, uległa wpływom lokalnym. Przypuszczam, że Słowianie Wschodni (R1a+I2a1b) dołączyli do Wandalów w okresie ich ekspansji na obszar wschodnich Karpat czy zachodniej Ukrainy.
Ekspansja Słowian
VI wiek
Na półwyspie Apenińskim po upadku Cesarstwa Zachodnio-Rzymskiego powstaje Królestwo Ostrogotów a w II połowie wieku Longobardów. Miejsce Hunów w Panonii zajmują Awarowie (Kaganat Awarów). Nad Morzem Czarnym pojawiają się plemiona Bułgarów. Słowianie z obszaru Ukrainy (Sklawinowie i Antowie) migrują najpierw do Dacji potem za Dunaj. W koalicji z Awarami i bułgarskimi Kutigurami atakują Cesarstwo Wschodnie. Pojawiają się nazwy słowiańskich plemion Serbów, Chorwatów i Chorutów.
VII wiek
vayda
5331total visits,1visits today